
Plastik şişe ve kavanozlar birçok durumda cam, metal ambalajlara alternatif oluştururlar. Bu durum özellikle kozmetik ürünler, otomotiv sanayinde kullanılan çeşitli sıvılar ve diğer teknolojik ürünlerin ambalajlanması durumda geçerliliğini korur. Gıda sanayinde ise; plastik şişeler genellikle yenebilen yağlar, alkolsüz gazlı içecekler ve hardal, ketçap, sos gibi lezzetlendiricilerin ambalajı olarak kullanılır. Plastik kavanozlar, henüz büyük çapta gıda ambalajı olarak kullanılmıyor.
Plastik şişe ve kavanozlar iki evrede üretilir. Önce hamur hazırlanır, daha sonra bu hamur bitmiş ambalaja dönüştürülür. Hamurun elde edilmesinde iki temel yöntem bulunur. Ekstrüzyon ve enjeksiyon kalıplama. Ekstrüzyon üfleme kalıplama yönteminde bir tek kalıba gereksinim duyulur. Ekstrüde edilen hamur, henüz yumuşak bir kıvamda iken, kalıbın duvarlarına üflenerek gerekli ambalaj oluşturulur. Bu yöntem plastik şişe üretiminde en çok kullanılan yöntemidir. Kalıp için gerekli aletlerin maliyeti de oldukça düşüktür ve üretim hızı da yüksektir. Kulplu şişe üretimi olasıdır. 0,010 litreden 200 litreye kadar ambalajların üretiminde bu yöntemden yararlanılır.
Eğer hamur değişik iki ya da daha çok plastik katmanının bir diğerinin içinde ekstrüzyonu sonucu kalıbın içine üfleniyorsa buna koekstrüzyon denir. Bu yöntem ile 0,2 ile 30 litre arası ürünler elde edilir.
PVC ambalaj için özellikle ekstrüzyon gerdirerek (stretch) şişirme kalıplama yöntemi uygulanır. Bu yöntemde iki kalıptan yararlanılır. Birinci kalıpla hamur kabaca şekillendirilirken, ikinci kalıpta üflenerek ve gerdirilerek son şeklini alması sağlanır. Bu yöntem PVC ambalajların özelliklerini iyileştirmek için geliştirilmiş. 0,2 litre ile 2 litre arası ürünler elde edilir. Üretilecek şişe şekli için birtakım sınırlamalar mevcut. Enjeksiyon şişirme kalıplama yönteminde; hamur ergimiş haldeki plastiğin birinci kalıba püskürtülmesiyle şekillendirilir. Bunun takiben hamur ikinci bir kalıba aktarılarak üflenir ve son şeklini alması sağlanır. Bu yöntem plastik şişe ve kavanoz üretiminde en çok kullanılan ikinci yöntemdir. Enjeksiyon üfleme kalıplamada, kalıp için kullanılan aletlerin maliyeti oldukça yüksektir ve üretilecek şekil için birtakım sınırlamalar bulunur. Bu yöntemde kulp takılamaz. Aslında yüksek kaliteli perdahlanmış bir yüzey ve boyutta hassasiyet ile doğruluk gerektiren ambalaj üretimine çok uygundur. Üretilen ambalajın sınırları 0,020 litre ile 3 litre arasıdır. Gererek (stretch) üfleme kalıplama yönteminde hamur enjeksiyon kalıplama yöntemiyle elde edilir. Ve daha sonra üflenip gerdirilerek son şekli verilir. Bu yöntem ile, başka üfleme tekniklerinin uygulanması ile daha hafif ambalajlar üretilebilir. Donanım masraflarıysa oldukça yüksektir.
Üretim yönteminin seçimi, ambalajın büyüklüğüne, tasarımına, üretim hacmine ve maliyetine bağlıdır. Şişe ve kavanozların üretimi için en az bir kalıba gereksinim duyulur. Ve bu nedenle az miktarda yapılacak üretimlerde birim maliyet çok yüksektir. Bunu önlemek için birçok üreticide standart seri şişe ve kavanozlar mevcuttur ve bunlar stoktan sağlandıkları için toplam maliyeti oldukça düşüktür ve üzerlerine, müşterinin arzusunu göre, baskı uygulanabilir.
Şişe ve kavanozlar çok çeşitli özelliklere sahip farklı kalitede plastiklerden üretilir. Bu nedenle ambalaj kullanıcısı kendi ürününün gerçek gereksinimini ve bu ürünün ambalajlanacağı plastiğin özelliklerini bilmesi gerekir. Gıdayla direkt temas edecek plastik malzemenin ya önceden onaylanmış olması ya da onay alınması gereklidir. Birçok ülkede FDA ya da BGA'dan alınmış onay belgesi zorunludur. Darbelere karşı son derece dayanıklı ve hafif rutubetli ortamda ya da ıslak elle kullanma durumunda (şampuan deterjan v.b.) bir ambalajda olması arzu edilen özelliklerdir. Bütün plastik şişelere şekil vermek cam şişelere oranla daha kolaydır. Sap takmak gibi özellikler büyük bir mali külfet getirmez.
Plastik Şişe ve Kavanozlara Baskı
Plastik şişe ve kavanozlara baskı uygulanabildiği gibi etiket de yapıştırılabilir. 1 - 3 renk serigraf baskı en çok uygulanan yöntemdir. Hacmi yaklaşık 0,3 litre olan bir plastik şişe için 2 renk serigraf baskı dekorlama maliyetinin analizi:
%60 şişe maliyeti.
%25 dekorlama maliyeti.
%15 kapak maliyeti.
PE Şişe ve Kavanozlar : HDPE ambalajlar, kokusuz olup gıda ile direkt temas etmesi tüm dünyada kabul görmüştür. HDPE ambalajlar, süt, sıvı deterjan, kozmetik, otomotiv sanayi için çeşitli kimyevi maddelerin ambalajı gibi birçok endüstriyel ürünün ambalajlanmasında kullanılır.
LDPE' den üretilen şişeler ise, kozmetik, şahsi bakım ürünleri, ilaç ve hardal gibi ürünlerin ambalajlanmasında kullanılır.
PVC Şişe ve Kavanozlar : Bu ambalajlar, 60 oC üzerindeki sıvı ürünlerin ambalajlanmasında kullanılır. PVC şişe ve kavanozların tipik kullanım alanı; su, yemeklik sıvı yağ, kozmetik ürünleri, deterjan gibi ürünlerindir.
PP Şişe ve Kavanozlar : 120 °C kadar yüksek ısıya direnci nedeniyle, sterilizasyon ya da sıcak dolumun gerekli olduğu tıbbı malzeme ve fırınlanabilir gıda ambalajı olarak kullanılır. PP şişe ve kavanozlar evde kullanılan kimyevi maddelerin, deterjan, şampuan, güzellik kremleri, meyve suları, şuruplar ve ilaçların ambalajlanmasında kullanılır.
PET Şişe ve Kavanozlar : PET şişe ve kavanozlar su, sıvı yemeklik yağ, gazlı içecekler, şarap, ilaç gibi ürünlerin ambalajı olarak kullanılır.
PEN Şişeler : Sıcak olarak doldurulan gazlı içeceklerin bira, şarap gibi alkollü içeceklerin ambalajı olarak kullanılır.
Çok Katlı (Koekstrüde) Şişeler
Plastik şişe ve kaplarda, istenilen bariyer özelliklere ulaşılabilmek için farklı polimer tabakalarının bir araya getirilmesi, koekstrüzyon yoluyla gerçekleşir. Bu çok katlı yapılarda bariyer özelliğini sağlayan katman genellikle çok ince olur. Çok katlı şişe ve kavanozların üretilmesinde yaygın olarak iki bariyer malzemesi kullanılır. Bunlar; EVOH (etilen vinil alkol), PVdC (poliviniliden klorid). Birçok kombinasyon olasılığına rağmen, çoğu ticari kaplar, polipropilen ve ultra-yüksek bariyerli bir tabakadan meydana gelir. Bu iç tabaka, EVOH, PVdC ya da oksijeni üründen uzak tutan herhangi bir kopolimer olabilir. Diğer tabakalar için, tekrar işlemden geçer materyaller ve yüksek bariyerli reçineleri polyolefin destek tabakalarına bağlayan, yapıştırıcı katmanlardan yaralanır. Her ikisi de pahalı kopolimerlerdir. Bu nedenle PE ve PP gibi daha ucuz reçinelerle birlikte kullanılır. PP ve PE'nin her ikisi de ambalajın nem bariyer özelliğini geliştirmek için kullanılır. Çok katlı şişelerin koekstrüzyonu, ekstrüzyon kafasının tasarımında odaklanan yüksek teknolojiye gereksinim duyar. Balon üfleyerek şekillendirme için bu teknolojiyle beş ya da altı katlı bir boru oluşturulur. Üretim, bir avuç belli başlı üfleyerek şekillendiricilerle sınırlandırılmış durumdadır. Halen en çok uygulanan üretim şekli altı katmandır. Çok katlı plastik kaplar, 1983 yılında kullanılmaya başlandı. Bu kaplarda ambalajlanan ilk ürünler; ketçap ve barbekü sosuydu. Günümüzde çok katlı kapların kullanım alanları; çeşitli soslar, reçel, marmelat, jöleler, meyve suları. Çok katilliğin çok yönlülüğü, tasarımcıları değişik işlem ve depolama koşullarını karşılayabilecek, özel kaplar yaratmaya doğru yönlendiriyor. Plastik reçinelerin ve kopolimerler, ürünün özelliğine göre seçiliyor ve optimum performans elde etmek için katmanların sayısı arttırılır ya da azaltılır. Gıda ürünlerinin ambalajları genellikle doldurulduktan sonra etiketlenir. Ancak, çok yapılarda kalıp içi otomatik olarak yapıştırılan etiketlerin kullanımı da olasıdır.
Sıcak doldurulan ürünlerde çok katlı plastik kapların kullanımı, özel tasarımları gerektirir. Sıcak ürün soğuduğu zaman kapların yan duvarlarını içe çekerek küçülebilir. Düz geniş alanlı özel dizaynlar ya da oval şekiller kullanıldığında, gözle görülür bir bozulma olmadan kap esneyebilir. Plastiğin esnekliğinden (özellikle sıcak olduğu zaman) dolayı, değişik bir kullanım gerekir. Şişeler ısındıklarında genleşir; daha sonra ise ilk boyutlarına geri döner. Şişe yapım-donanımı, bu özellikler göz önünde bulundurularak sağlanmalı. Hermetik kapama, ısıl yöntemiyle kapanan alüminyum folyo diskin üzerine dikilmiş ya da geçirilmiş bir kapak kullanımıyla elde edilir. Maliyet açısından 1/2 kg. ve daha yukarı kapasitelerde çok katlı ambalajlar, cam ve metal ambalajlarla rekabet halindedir.
Plastik Şişe ve Kavanoz Sağlanmasında Belirlenmesi Gereken Temel Kriterler
- Plastik ambalajların tasarımı ambalajcı ile ortak gerçekleştirilmelidir. Plastik ambalajlarda en önemli husus ambalajın ürün ile uyumudur. Bir ambalaj tasarlarken hem ürünün özellikleri hem de plastik ham maddelerinin özellikleri bilinmelidir. Göz önünde bulundurulması gereken noktalar:
- Ürünün özellikleri pil değeri, koku özelliği, vizkositesi, ultraviyole ışığı karşı korunma durumu (ürünün herhangi bir özel bariyer gereksinimi olup olmadığı).
- Basınca dayanıklı ambalaja gereksinimi olup olmadığı.
- Dolum özellikleri (sıcak, soğuk doldurma, hacimsel doldurma ), dolum sürecinde gereksinim duyulan ısı dayanıklılığı, dolum şekli (elle ya da otomatik makinede mi doldurulacağı eğer makinede dolduruluyorsa makinenin modeli ile kabul edilebilir ambalaj boyutu sınırları).
- Kapatma yöntemi, kapak tipi.
- Eğer kapatma otomatik makinede yapılacaksa makinenin modeli (makinenin teknik çizimi).
- Gereksinim duyulan ambalajın üretiminde kullanılacak hammadde ve ambalajın tipi, boyutu, dış ve iç basınca dayanacak mekanik direnci, gaz geçirgenliği (karbondioksit, oksijen), berraklığı, yüzey parlaklığı.
- Tasarımı, baskı yönergesi.